Polska literatura osiemnastego i dziewiętnastego wieku bardziej kojarzy się z oświeceniowymi satyrami i publicystyką, romantyczną poezją czy pozytywistyczną prozą niż z fantastyką. Jednak dziewiętnasty wiek to także czas, kiedy tworzył Edgar Allan Poe, a Jules Verne i Herbert George Wells kładli podwaliny fantastyki naukowej. W Polsce również zaczęła w tym czasie powstawać literatura niesamowita. Wychodziła spod piór autorów, związanych na co dzień z innymi rodzajami twórczości literackiej – dramatem, komedią, romansem historycznym, publicystyką czy powieścią podróżniczą. Wśród nich byli wielcy działacze kulturalni, nauczyciele, historycy, powstańcy i podróżnicy.
W 1949 roku ukazał się po raz pierwszy zbiór najwcześniejszych polskich utworów fantastycznych, zatytułowany „Polska nowela fantastyczna”. Wyboru noweli i opowiadań z osiemnastego i dziewiętnastego wieku dokonał Julian Tuwim. Zbiór cieszył się dużą popularnością i doczekał czterech wznowień. Najnowsze wydanie, z 1983 roku, składa się z dwóch tomów: „Ja gorę!” i „Władca czasu”. Na podstawie pięciu spośród zamieszczonych w nich utworów Zespół Filmowy „Studio” zrealizował w latach 1967-1968 cykl „Opowieści niezwykłe”.
W 1949 roku ukazał się po raz pierwszy zbiór najwcześniejszych polskich utworów fantastycznych, zatytułowany „Polska nowela fantastyczna”. Wyboru noweli i opowiadań z osiemnastego i dziewiętnastego wieku dokonał Julian Tuwim. Zbiór cieszył się dużą popularnością i doczekał czterech wznowień. Najnowsze wydanie, z 1983 roku, składa się z dwóch tomów: „Ja gorę!” i „Władca czasu”. Na podstawie pięciu spośród zamieszczonych w nich utworów Zespół Filmowy „Studio” zrealizował w latach 1967-1968 cykl „Opowieści niezwykłe”.
Teksty w zbiorze ułożone są w porządku chronologicznym, czytelnik może więc obserwować zmiany, jakie przechodziła polska fantastyka, oraz wpływy epok i prądów literackich, jakim ulegała. Pierwsze nowele utrzymane są w stylu gawędy o moralizatorskiej wymowie, gdzie duchy i diabły ukazują ludziom ich słabości. Następnie w utworach uwidoczniają się motywy romantyczne: nieszczęśliwa miłość, silny związek pomiędzy życiem a śmiercią, religijność i ludowość. Akcja noweli często toczy się na Kresach, a bohaterowie należą do szlachty i kleru. Wśród tematów pojawiają się magia, alchemia i magnetyzm. Nauka i magia są ze sobą powiązane, razem mogą dokonać niesamowitych rzeczy, lecz niejednokrotnie doprowadzają człowieka do upadku. W późniejszych tekstach jest coraz więcej nauki, mechaniki i nowoczesnych wynalazków. Uwagę czytelnika kieruje się czasem na kwestie społeczne, w opowiadaniach pojawiają się elementy filozofii.
Jedno z ciekawszych opowiadań w wyborze to „Narożna kamienica” Józefa Korzeniowskiego. Zbieżność nazwisk nie jest przypadkowa – Józef Korzeniowski był stryjem Józefa Konrada Korzeniowskiego, znanego jako Joseph Conrad. W „Narożnej kamienicy” niepokojące wizje bohatera po zażyciu laudanum idą w parze z refleksją nad społeczeństwem i jego wartościami. Autor bardzo interesująco przedstawił warstwy społeczeństwa na przykładzie pięter kamienicy. Na podstawie opowiadania powstał film „Mistrz tańca” w reżyserii Jerzego Gruzy, wchodzący w skład cyklu filmów „Opowieści niezwykłe”.
Nowela Henryka Rzewuskiego pt. „Ja gorę!”, od którego bierze tytuł pierwszy tom antologii, również została przeniesiona na ekran w ramach tego cyklu. Film w reżyserii Janusza Majewskiego został wyróżniony na Krakowskim Festiwalu Filmowym w 1968 r. Brązowym Lajkonikiem.
Nie wszystkie utwory są mroczne i straszne – niesamowitość zawartych w zbiorze historii opiera się czasem na absurdzie. Tak jest na przykład w przypadku „Paliwody” Ludwika Sztyrmera, pełnej humoru opowieści awanturnika, Apolinarego Tarabankiewicza, o jego egzotycznych podróżach i wariackich przygodach.
W „Polskiej Noweli Fantastycznej” znajduje się „Historia komandora Torelwy”, fragment „Rękopisu znalezionego w Saragossie” Jana Potockiego. „Rękopis znaleziony w Saragossie” jest uznawany za jedną z najlepszych polskich powieści wszech czasów, zachwyca wartką akcją, barwnym językiem i misterną, szkatułkową konstrukcją. Po raz pierwszy ukazał się po francusku w roku 1805, jednak polski przekład został opublikowany dopiero ponad trzydzieści lat później. Powieść jest dobrze znana poza Polską. W 1965 powstał na jej podstawie film w reżyserii Wojciecha Hasa, z muzyką Krzysztofa Pendereckiego i plejadą znakomitych polskich aktorów, między innymi Zbigniewem Cybulskim i Gustawem Holoubkiem. Film zyskał popularność i uznanie wśród światowej sławy reżyserów, takich jak Francis Ford Coppola czy pisarzy, do których należy m.in. Neil Gaiman. Martin Scorsese umieścił go w cyklu pokazów arcydzieł polskiej kinematografii organizowanych w Ameryce pod tytułem „Martin Scorsese Presents: Masterpieces of Polish Cinema”.
Teksty zawarte w „Polskiej noweli fantastycznej” nie zawsze mieszczą się w ramach gatunku, czasem jedynie do fantastyki nawiązując. Znalazły się w niej na przykład: opowiadanie Bolesława Prusa „Sen”, będące bardziej powiastką filozoficzną z elementami fantastyki niż utworem fantastycznym, oraz opowieści przygodowe i humorystyczne.
W zbiorze znalazło się kilka utworów z początków dwudziestego wieku. Między nimi „Władca czasu” Antoniego Lange, młodopolskiego poety, tłumacza i filozofa. Opowiadanie, któremu tytuł zawdzięcza drugi tom zbioru, należy do najlepszych w nim umieszczonych. Lange dokonał we „Władcy Czasu” zaskakującego i bardzo udanego połączenia fantastyki naukowej oraz filozofii indyjskiej.
Zbiór zamykają dwa opowiadania Stefana Grabińskiego, mistrza polskiej fantastyki i literatury grozy, określanego czasem mianem ,,polskiego Poe”. Grabiński stworzył horror kolejowy – opowieści o tajemniczych i przerażających zdarzeniach, które mają miejsce w pociągach i na stacjach. W „Polskiej noweli fantastycznej” znajduje się jedna z nich, zatytułowana „Ślepy tor” oraz legenda strażacka „Zemsta żywiołaków”.
„Polska nowela fantastyczna” to wyjątkowa lektura. Rozpiętość czasowa od końca osiemnastego wieku aż do dwudziestolecia międzywojennego, mnogość autorów, stylów, prądów i tematów czynią ją wielką skarbnicą polskiej literatury niesamowitej. Wśród nich są zarówno autorzy sławni, jak i tacy, których nie poznalibyśmy jako twórców fantastyki, gdyby Julian Tuwim nie umieścił ich dzieł w zbiorze. Dzięki „Polskiej noweli fantastycznej” mamy dostęp do tekstów, których na próżno szukać w bibliotekach czy księgarniach. Możemy poznać początki polskiej fantastyki, prześledzić jej przemianę od czasów racjonalnych duszków, przez romantyczne zjawy i egzotyczne podróże, aż do świata elektryczności i nauki. Przede wszystkim jednak mamy możliwość cieszenia się historiami, które w dobie krwawych horrorów i efektów specjalnych może już nas nie straszą, jednak nadal pozostają niesamowite.
Autorką tekstu jest Katarzyna Hyla.
Jedno z ciekawszych opowiadań w wyborze to „Narożna kamienica” Józefa Korzeniowskiego. Zbieżność nazwisk nie jest przypadkowa – Józef Korzeniowski był stryjem Józefa Konrada Korzeniowskiego, znanego jako Joseph Conrad. W „Narożnej kamienicy” niepokojące wizje bohatera po zażyciu laudanum idą w parze z refleksją nad społeczeństwem i jego wartościami. Autor bardzo interesująco przedstawił warstwy społeczeństwa na przykładzie pięter kamienicy. Na podstawie opowiadania powstał film „Mistrz tańca” w reżyserii Jerzego Gruzy, wchodzący w skład cyklu filmów „Opowieści niezwykłe”.
Nowela Henryka Rzewuskiego pt. „Ja gorę!”, od którego bierze tytuł pierwszy tom antologii, również została przeniesiona na ekran w ramach tego cyklu. Film w reżyserii Janusza Majewskiego został wyróżniony na Krakowskim Festiwalu Filmowym w 1968 r. Brązowym Lajkonikiem.
Nie wszystkie utwory są mroczne i straszne – niesamowitość zawartych w zbiorze historii opiera się czasem na absurdzie. Tak jest na przykład w przypadku „Paliwody” Ludwika Sztyrmera, pełnej humoru opowieści awanturnika, Apolinarego Tarabankiewicza, o jego egzotycznych podróżach i wariackich przygodach.
W „Polskiej Noweli Fantastycznej” znajduje się „Historia komandora Torelwy”, fragment „Rękopisu znalezionego w Saragossie” Jana Potockiego. „Rękopis znaleziony w Saragossie” jest uznawany za jedną z najlepszych polskich powieści wszech czasów, zachwyca wartką akcją, barwnym językiem i misterną, szkatułkową konstrukcją. Po raz pierwszy ukazał się po francusku w roku 1805, jednak polski przekład został opublikowany dopiero ponad trzydzieści lat później. Powieść jest dobrze znana poza Polską. W 1965 powstał na jej podstawie film w reżyserii Wojciecha Hasa, z muzyką Krzysztofa Pendereckiego i plejadą znakomitych polskich aktorów, między innymi Zbigniewem Cybulskim i Gustawem Holoubkiem. Film zyskał popularność i uznanie wśród światowej sławy reżyserów, takich jak Francis Ford Coppola czy pisarzy, do których należy m.in. Neil Gaiman. Martin Scorsese umieścił go w cyklu pokazów arcydzieł polskiej kinematografii organizowanych w Ameryce pod tytułem „Martin Scorsese Presents: Masterpieces of Polish Cinema”.
Teksty zawarte w „Polskiej noweli fantastycznej” nie zawsze mieszczą się w ramach gatunku, czasem jedynie do fantastyki nawiązując. Znalazły się w niej na przykład: opowiadanie Bolesława Prusa „Sen”, będące bardziej powiastką filozoficzną z elementami fantastyki niż utworem fantastycznym, oraz opowieści przygodowe i humorystyczne.
W zbiorze znalazło się kilka utworów z początków dwudziestego wieku. Między nimi „Władca czasu” Antoniego Lange, młodopolskiego poety, tłumacza i filozofa. Opowiadanie, któremu tytuł zawdzięcza drugi tom zbioru, należy do najlepszych w nim umieszczonych. Lange dokonał we „Władcy Czasu” zaskakującego i bardzo udanego połączenia fantastyki naukowej oraz filozofii indyjskiej.
Zbiór zamykają dwa opowiadania Stefana Grabińskiego, mistrza polskiej fantastyki i literatury grozy, określanego czasem mianem ,,polskiego Poe”. Grabiński stworzył horror kolejowy – opowieści o tajemniczych i przerażających zdarzeniach, które mają miejsce w pociągach i na stacjach. W „Polskiej noweli fantastycznej” znajduje się jedna z nich, zatytułowana „Ślepy tor” oraz legenda strażacka „Zemsta żywiołaków”.
„Polska nowela fantastyczna” to wyjątkowa lektura. Rozpiętość czasowa od końca osiemnastego wieku aż do dwudziestolecia międzywojennego, mnogość autorów, stylów, prądów i tematów czynią ją wielką skarbnicą polskiej literatury niesamowitej. Wśród nich są zarówno autorzy sławni, jak i tacy, których nie poznalibyśmy jako twórców fantastyki, gdyby Julian Tuwim nie umieścił ich dzieł w zbiorze. Dzięki „Polskiej noweli fantastycznej” mamy dostęp do tekstów, których na próżno szukać w bibliotekach czy księgarniach. Możemy poznać początki polskiej fantastyki, prześledzić jej przemianę od czasów racjonalnych duszków, przez romantyczne zjawy i egzotyczne podróże, aż do świata elektryczności i nauki. Przede wszystkim jednak mamy możliwość cieszenia się historiami, które w dobie krwawych horrorów i efektów specjalnych może już nas nie straszą, jednak nadal pozostają niesamowite.
Autorką tekstu jest Katarzyna Hyla.